Οι Εβραίοι και ο αντισημιτισμός στην ανατολική και δυτική Ευρώπη

 

Εβραίοι ονομάζονται τα μέλη του εβραϊκού λαού, επίσης γνωστού ως Ιουδαϊκό έθνος ή γιοι του Ισραήλ, μιας εθνικοθρησκευτικής ομάδας που κατάγεται από τους αρχαίους Ισραηλίτες. Ο λαός αυτός της Βίβλου εγκαταστάθηκε στην Παλαιστίνη.

Το 539 π.Χ. ο Κύρος νίκησε τους Βαβυλώνιους και απελευθέρωσε τους Ιουδαίους. Την ίδια πολιτική ανεκτικότητας με τους Πέρσες ακολούθησε και ο Μ. Αλέξανδρος. Τα προβλήματα άρχισαν με τους διαδόχους του. Όταν άλλαξε 7 φορές χέρια μεταξύ Σελευκιδών της Συρίας και Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Ειδικά ο Αντίοχος ο Δ΄ καταχράστηκε τους θησαυρούς του Ναού για τις ανάγκες του πολέμου με τους Πτολεμαίους και μάλιστα με τέτοιο βίαιο τρόπο που απαγόρεψε την αργία του Σαββάτου, την περιτομή και μετέτρεψε το Ναό σε ναό του Ολυμπίου Διός. Δηλαδή ένας επίγονος του Μ. Αλεξάνδρου αποφάσισε να καταργήσει βίαια τις θρησκευτικές συνήθειες του Αβραάμ και να τους εξελληνίσει, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν (πόλεμος των Μακκαβαίων). Κατάφεραν να ιδρύσουν νέο ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ, αλλά στη συνέχεια εμφανίστηκαν οι Ρωμαίοι και οι αναμετρήσεις ήταν ακόμη σκληρότερες που οδήγησαν στις εκτεταμένες μετακινήσεις των Εβραίων του 1ου αι. μ.Χ. εντός της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Νέα εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία το 1492 (διάταγμα του Φερδινάνδου Β΄ και της Ισαβέλλας κατά όλων των αλλοθρήσκων που αρνήθηκαν να ασπαστούν τον χριστιανισμό).

Ο αντισημιτισμός, δηλαδή, απαντάται από τους αρχαιοτάτους χρόνους μέχρι σήμερα. Αντισημιτισμός χαρακτηρίζεται η οποιαδήποτε συστηματική αντίθεση προς την Εβραϊκή φυλή, καθώς και οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού της όποιας έκφρασής της, φθάνοντας πολύ συχνά στην εχθρότητα, αλλά και σε προσπάθειες ακόμη μέχρι και την εξόντωσή της. Κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας, φαίνεται πως είχε πολιτισμική και θρησκευτική βάση. Κατά τον Μεσαίωνα φαίνεται πως είχε κυρίως θρησκευτική και οικονομική βάση. Όταν ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία του κράτους, η εχθρότητα των Εβραίων κατά του Χριστιανισμού αποτέλεσε πρόσχημα αποκλεισμού τους. Ο χριστιανισμός είδε τον Ιουδαϊσμό ως ξεπερασμένη θρησκεία, που είχε ήδη αντικατασταθεί από τη νέα θρησκεία.

Το βιβλίο του Λούθηρου εναντίον των Εβραίων

Ο Λούθηρος, ο εμπνευστής του προτεσταντικής μεταρρύθμισης, διατύπωσε τις αντισημιτικές του απόψεις στο βιβλίο «Οι Εβραίοι και τα ψέματά τους». Εκεί εκφράζεται για τους Εβραίους με πολύ σκληρά λόγια και διατυπώνει συγκεκριμένες προτάσεις για πογκρόμ εναντίον τους και για διαρκή καταπίεση και αποκλεισμό τους. Σύμφωνα με το δημοσιογράφο Paul Johnson, «μπορεί να χαρακτηριστεί το πρώτο βιβλίο του σύγχρονου αντισημιτισμού και ένα γιγάντιο βήμα στο δρόμο προς το Ολοκαύτωμα».

 Στο πλαίσιο του Διαφωτισμού του 18ου αι. και της Γαλλικής Επανάστασης, οι θρησκευτικές και οικονομικές δυσαρέσκειες έδωσαν βαθμιαία τη θέση τους σε συναισθήματα προκατάληψης.  Άρχισαν μάλιστα να κυκλοφορούν ψευδοεπιστημονικές θεωρίες ότι δήθεν οι αρχηγοί του ιουδαϊσμού έχουν σκοπό να υποτάξουν τον κόσμο.

Στη Γερμανία, η συνθηκολόγηση κατά το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου (Νοέμβριος 1918) προκάλεσε την αναβίωση του αντισημιτισμού. Απέδιδαν τη συνθηκολόγηση στις παρασκηνιακές ενέργειες των πολιτικών, οι οποίοι είχαν διαβρωθεί από κομμουνιστές και Εβραίους. Ο μύθος του «πισώπλατου μαχαιρώματος» αποτέλεσε κεντρικό ιδεολόγημα της προπαγάνδας του Χίτλερ και συνέβαλε σημαντικά στην άνοδο και την επικράτησή του.

Ο διωγμός αποκορυφώθηκε με την Τελική Λύση του Αδόλφου Χίτλερ, η οποία οδήγησε στο Ολοκαύτωμα και τη σφαγή περίπου 6 εκατομμυρίων Εβραίων από το 1939 έως το 1945. Σύμφωνα με τον Τζέιμς Κάρολ, «οι Εβραίοι αριθμούσαν περίπου το 10% του συνολικού πληθυσμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Με εκείνο το ρυθμό, αν δεν υπήρχε η παρεμβολή άλλων παραγόντων, θα υπήρχαν 200 εκατομμύρια Εβραίοι στον κόσμο σήμερα αντί των περίπου 14 εκατομμυρίων».

Ολοκαύτωμα

Γιατί όμως παρατηρείται ότι ο αντισημιτισμός ήταν τόσο έντονος στη δυτική καθολική και προτεσταντική Ευρώπη και όχι τόσο στην ανατολική ορθόδοξη Ευρώπη. Οι Εβραίοι είναι λαός κυρίως αστικός και λιγότερο αγροτικός. Έπαιζαν ένα πολύ σημαντικό οικονομικό ρόλο στις μεσαιωνικές κοινωνίες και μετέπειτα. Από την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ακόμη δεν προσλαμβάνονταν στο στρατό και στη διοίκηση, άρα ήταν μια διέξοδος, για να επιζήσουν, η ενασχόλησή τους με το εμπόριο και κυρίως με το εμπόριο του χρήματος (τον τοκισμό). Οι 15^ος – 16^ος – 17^ος ήταν οι αιώνες του «εμπορικού καπιταλισμού» με μεγάλη διακίνηση χρήματος, όταν ακόμη δεν είχε διαμορφωθεί το τραπεζικό σύστημα όπως το ξέρουμε σήμερα. Άρα σε αυτή την εποχή του «εμπορικού καπιταλισμού» η θέση των Εβραίων, που συσσώρευαν πολύ χρήμα, ήταν πολύ σημαντική. Ο τοκισμός και το εμπόριο χρήματος ήταν πολύ διαδεδομένο φαινόμενο εκείνη την περίοδο.

Πινακίδα με αντισημιτικό μήνυμα κάπου στη Δυτική Ευρώπη

Όμως στη Δύση ο τοκισμός απαγορευόταν σε όλους τους χριστιανούς, άρα το εμπόριο χρήματος το ανέλαβαν μόνο οι Εβραίοι. Ενώ στην ανατολική ορθόδοξη Ευρώπη ήταν πιο ανεκτικά τα πράγματα και ο τοκισμός απαγορευόταν μόνο στους ιερείς. Έτσι στην Ανατολή τοκισμό έκαναν και οι Εβραίοι αλλά και οι κοσμικοί χριστιανοί. Επομένως στη Δύση έχουμε τους Εβραίους να φωτίζονται ως ομάδα που, εκτός από τη συλλογική ευθύνη για τη σταύρωση του Χριστού,  έχουν και οικονομικό ρόλο εκείνη την εποχή. Ήταν οι μοναδικοί τοκιστές και έχουν ανταγωνιστική σχέση με του δυτικούς χριστιανούς. Αποτέλεσμα η έντονη διαίρεση των Εβραίων, ο χωροταξικός αποκλεισμός τους ή η υποχρέωσή τους να φορούν το αστέρι – ακόμη και στις φραγκοκρατούμενες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου.

Στην ανατολική Ευρώπη έχουμε μόνο θρησκευτικό ανταγωνισμό. Δηλαδή έχουμε εκδηλώσεις αντισημιτισμού (π.χ. το κάψιμο του Ιούδα ή το έθιμο του σπασίματος της στάμνας στην Κέρκυρα που οι ντόπιοι, πριν σπάσουν τη στάμνα έλεγαν «μακριά από μας οι Εβραίοι»), αλλά δε συνοδεύονται αυτές οι εκδηλώσεις από τους έντονους κοινωνικο-οικονομικούς ανταγωνισμούς της Δύσης, που κορυφώθηκαν με το Ολοκαύτωμα.

πηγή